سفر به ریشه‌های تاریخ عمان؛گنجینه‌های پنهان مسقط
در دل خلیج فارس، جایی میان موج‌های نیلگون دریا و شن‌های طلایی صحرا، شهری قرار گرفته که نفس‌های تاریخ را در کوچه‌پس‌کوچه‌هایش می‌توان شنید. مسقط، پایتخت اسرارآمیز عمان، فراتر از یک شهر مدرن، موزه‌ای زنده از قرون گذشته است؛ شهری که قلعه‌های سنگی‌اش هنوز بوی دود نبردهای دریایی پرتغالی را می‌دهند و بازارهایش، قصه‌گوی سنت و فرهنگ دیرینه‌ی عربی‌اند.
بهترین جاهای تاریخی مسقط
1. قلعه مطرح؛ نگهبان خاموش خلیج فارس
اگرچه قلعه‌های الجلالی و المیرانی بیشترین شهرت را دارند، اما قلعه‌ی مطرح، کهن‌سربازی است که از دوران یاغی‌گری دزدان دریایی و هجوم‌های پرتغالی‌ها جان به در برده است. این قلعه با برج‌های دفاعیِ ساخته‌شده از سنگ‌های مرجانی و مسیرهای مخفی زیرزمینی، تاریخ ناگفته‌ای را روایت می‌کند؛ تاریخی که در سکوت آن، نفس‌های سربازان عثمانی و پرتغالی هنوز حس می‌شود.
2. مسجد زبیر بن عوام؛ رازهای معماری عرفانی
در محله‌ی قدیمی رُوی، مسجدی قرار گرفته که اگرچه در فهرست گردشگران کمتر دیده می‌شود، اما نمای بیرونی ساده‌اش فریبنده است. این مسجد، نمادی از سبک معماری اصیل عمانی است؛ بدون تجملات مرمرین، اما سرشار از حس حضور و معنویت. در فضای داخلی آن، نور طبیعی از پنجره‌هایی با قاب‌های چوبی، روی قالی‌های دست‌بافت نقش می‌بندد و صحنه‌ای دل‌انگیز از آرامش معنوی خلق می‌کند.
3. بازار سَیب؛ حافظ خاموش فرهنگ
بازار سیب تنها محلی برای خرید و فروش نیست، بلکه موزه‌ای زنده از زندگی سنتی عمانی‌هاست. این بازار که در امتداد ساحل قرار گرفته، با بوی قهوه‌ی هِل‌دار و دود بخور «لوبان»، حس عمیقی از هویت عربی را به بازدیدکننده منتقل می‌کند. در اینجا هنوز می‌توان بانوانی را دید که با لباس‌های سنتی، پارچه‌های رنگارنگ می‌فروشند، یا پیرمردانی که داستان‌های دریانوردی را در سایه‌ی بازار برای نوه‌هایشان بازگو می‌کنند.
4. قصر بیت‌الفرح؛ اقامتگاهی برای تاریخ
این قصر که امروزه کمتر در میان گردشگران شناخته‌شده است، زمانی محل برگزاری دیدارهای خصوصی خاندان سلطنتی با سران قبایل بوده. معماری‌اش تلفیقی است از عناصر ایرانی، هندی و آفریقایی – نشانه‌ای از مسیرهای تجاری که روزگاری مسقط را به قلب جهان اسلام پیوند می‌داد. دیوارهای گچی با نقاشی‌های سنتی عمانی، قصر را به یادگاری زنده از دوران شکوه سلطان قابوس تبدیل کرده‌اند.
5. موزه صخره‌نگاره‌های قُریات؛ تصویرهایی به قدمت هزاران سال
در جنوب شرقی مسقط و در مسیر به سوی قُریات، منطقه‌ای صخره‌ای وجود دارد که آثار حک‌شده‌ای از انسان‌های پیشاتاریخی در دل کوه به‌جا مانده‌اند. این نگاره‌ها، صحنه‌هایی از شکار، مراسم آئینی و حتی ستاره‌شناسی اولیه را به تصویر می‌کشند. کارشناسان معتقدند این منطقه می‌تواند یکی از قدیمی‌ترین منابع تصویری تمدن‌های عربی باشد که تاکنون کشف شده.
6. مسجد العلم؛ معماری در خدمت دیپلماسی
در نزدیکی کاخ سلطنتی، مسجدی کوچک اما بسیار مهم قرار دارد که به‌طور ویژه برای استقبال از مقامات و شخصیت‌های سیاسی طراحی شده. این مسجد برخلاف دیگر بناها، نمایی مینیمال اما با جزئیاتی بسیار دقیق دارد؛ ترکیبی از هندسه‌ی اسلامی، رنگ‌های سنگ طبیعی و هنر خطاطی کلاسیک که با هر بار نگاه، معنایی جدید خلق می‌کند.
7. اسکله‌ی تاریخی بندر مسقط؛ جایی که جهان به این سرزمین سلام گفت
بندرگاه تاریخی مسقط، جایی است که کشتی‌های چوبی بادبانی، قرن‌ها پیش از اروپا، هند، چین و شرق آفریقا به آن پهلو می‌گرفتند. این بندر نه‌تنها نقطه‌ی آغاز تجارت دریایی عمان بلکه محل نخستین تماس میان فرهنگ‌ها بود. امروزه بازسازی‌هایی دقیق در محوطه‌ی اسکله انجام شده که بازدید از آن، احساسی از بازگشت به دوران طلایی عمان را در ذهن تداعی می‌کند.
8. دیوارهای کهن مسقط؛ قصه‌های سنگی یک شهر
اگر کمی با دقت در محله‌های قدیمی مسقط قدم بزنید، با بقایای دیوارهای خشتی و گلی مواجه می‌شوید که زمانی دور، برای حفاظت از شهر در برابر حمله‌ی دزدان دریایی و قبایل مهاجم ساخته شده بودند. این دیوارها، مسقط را به شهری محصور تبدیل می‌کردند و تنها از طریق دروازه‌هایی همچون «باب المثاعب» می‌شد وارد آن شد. هنوز هم در برخی کوچه‌ها، این دیوارها همچون حافظان خاموش تاریخ ایستاده‌اند و غبار قرون را بر شانه‌هایشان حمل می‌کنند.
9. خانه‌ی کاپیتان‌ها؛ جایی برای درک نبض اقیانوس
در منطقه مطرح، خانه‌هایی دیده می‌شوند با پنجره‌های مشبک چوبی و بالکن‌هایی که به سوی دریا باز می‌شوند. این خانه‌ها زمانی محل اقامت ناخداها و تاجران دریایی عمانی بودند که بین زنگبار، بمبئی، بصره و مسقط در رفت‌وآمد بودند. اگرچه برخی از این خانه‌ها امروزه تبدیل به کافه یا مهمانسرا شده‌اند، اما بوی نمک دریا، چوب صندل، و دفترهای سفر با جلد چرم هنوز هم در فضای آن‌ها جاری است.
10. جاده‌ی ادویه و بخور؛ مسیر نامرئی کاروان‌ها
پیش از آن‌که بنادر شکل بگیرند، این مسیرهای بیابانی بودند که تاریخ را می‌ساختند. مسقط در یکی از شاه‌راه‌های ادویه و بخور قرار داشت؛ جایی که از کوه‌های ظفار بخور و از هند ادویه‌جات می‌آمد و از مسقط به سوی اروپا، شام و مصر ارسال می‌شد. هنوز هم در بازارهای سنتی می‌توان پودر زردچوبه‌ای را یافت که از همان مسیرهای کهن آمده یا تکه‌ای از صمغ معطر درختان ظفار را که هزار سال پیش هم در همین بازارها فروخته می‌شدند.
11. مسقط و شعر؛ روایت تاریخ از زبان ادب
کمتر کسی می‌داند که مسقط، نه‌تنها مرکز تجارت و دیپلماسی بوده، بلکه در دوره‌ای، قلب تپنده‌ی شعر عربی کلاسیک در شبه‌جزیره محسوب می‌شد. خانه‌هایی وجود دارند که روزگاری مجالس ادبی در آن برگزار می‌شد، با نور فانوس و صدای شاعران عمانی که قصیده‌هایی در ستایش دریا، عشق، و وطن می‌سرودند. این سنت هنوز هم در برخی محافل فرهنگی حفظ شده و شاعران جدید، در کافه‌هایی با دیوارهای گچی، این میراث را زنده نگه داشته‌اند.
12. بندر فحل (Port of Fahal)؛ نقطه‌ی آغاز جهان‌گرایی
در فاصله‌ای نه‌چندان دور از مرکز مسقط، بندر فحل قرار دارد که امروزه نقش مهمی در صنعت نفت ایفا می‌کند، اما تاریخ آن به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. این بندر در دوره‌ی عباسیان محل رفت‌وآمد کشتی‌های تجاری بود. شواهدی از سفالینه‌های چینی، پارچه‌های ایرانی و ادویه‌های مالزیایی در حفاری‌های این منطقه کشف شده‌اند که ثابت می‌کنند مسقط در گذشته یکی از گره‌گاه‌های مهم تجارت بین‌المللی بوده است.
13. حمام‌های سنتی عمانی؛ آیین پاکی و آرامش
گرچه بیشتر این حمام‌ها امروز متروکه شده‌اند، اما در محله‌های قدیمی مسقط مانند مطرح و سوق‌المسجد، بقایای برخی از آن‌ها هنوز باقی‌ست. این حمام‌ها با سنگ‌های دریایی و آهک محلی ساخته می‌شدند و به شیوه‌ی سنتی عربی، نه‌تنها برای پاکیزگی، بلکه برای گفت‌وگو و آرامش طراحی شده بودند. تصور کنید در قرن ۱۸، بازرگانی از زنگبار پس از روزی پرماجرا در دریا، وارد چنین حمامی می‌شود، با بخار خوش‌عطر، کاسه‌های مسی و دیوارهایی که قصه‌ها در آن حک شده‌اند...
